Khi người dân là chủ thể bảo tồn văn hóa dân tộc thiểu số

Điệu múa xòe sạp truyền thống của dân tộc Thái luôn hấp dẫn du khách.

Trở lại bản Che Căn ở xã Mường Phăng, TP Điện Biên Phủ vào một ngày cuối thu, tôi không khỏi ngỡ ngàng bởi bức tranh về cuộc sống mới của bà con dân tộc Thái đen ở nơi này. Khác rất nhiều so với 5 năm trước, bên con đường bê-tông vào bản hoa đua sắc thắm, hoa nở bốn mùa. Dưới sàn nhà, từng tốp các bà, các chị cười nói vui vẻ; người dệt vải, người tỉ mẩn trang trí từng chiếc áo cóm, khăn piêu.

Thấy tôi chăm chú nhìn tấm biển "Homestay Mường Phăng" được trang trí đơn giản nhưng khá "bản sắc" treo trang trọng trước lối vào nhà văn hóa cộng đồng bản, bà Lò Thị Chung, Trưởng ban công tác nữ bản Che Căn vui vẻ cho biết: Để duy trì nguồn quỹ bản ổn định mà không gia đình nào phải đóng góp và cũng để giúp một số chị em trong bản có thêm thu nhập, từ năm 2019 bản đã thống nhất giao ban nữ công quản lý nhà văn hóa. Chị em trong bản cùng nhau tham gia các nhóm tổ như tổ ẩm thực, thêu dệt, văn nghệ, phục vụ lưu trú tại nhà cộng đồng. Rồi ai vào việc đó đón tiếp khách đến với bản, mang đến những trải nghiệm thú vị cho du khách về những công việc thường ngày như là thả lưới đánh cá, chăn trâu, gặt lúa ngày mùa. Được tiếp đón du khách về bản Che Căn, bà con đều vui lắm vì họ luôn quan niệm "Khách về bản cũng như con ong, con chim về bản, đem về tiếng hát, hoa thơm..."!

Là những người nông dân Thái chính hiệu của bản Che Căn, khi cần, họ đều có thể nhập vai những người làm du lịch cộng đồng một cách thành thục, nồng ấm. Từ khi chính thức đi vào hoạt động đến nay nhà văn hóa cộng đồng bản Che Căn đã đón hàng trăm đoàn khách ở khắp các tỉnh, thành phố; thời điểm chưa có dịch Covid-19 có nhiều đoàn khách nước ngoài đến ở cả tuần đến khi rời đi vẫn còn tiếc nuối...

Che Căn là bản Thái cổ được đầu tư bảo tồn từ nguồn kinh phí chương trình mục tiêu phát triển văn hóa, giai đoạn 2009-2013. Trò chuyện với ông Đoàn Văn Chì, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Điện Biên về mô hình bảo tồn, cách quản lý, vận hành nhà văn hóa cộng đồng bản Che Căn, tôi được biết, trong nguồn kinh phí giao 10,3 tỷ đồng thực hiện bảo tồn bản Che Căn, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Điện Biên đã tiến hành làm mới một nhà văn hóa cộng đồng theo đúng kiểu nhà truyền thống dân tộc Thái đen với sân lễ hội; bảo tồn 10 nhà truyền thống; phục dựng, bảo tồn các nghề truyền thống (dệt thổ cẩm, đan lát, nghề rèn, đúc; nghề mộc, chế tác nhạc cụ truyền thống, bảo tồn trang phục và hoa văn cổ; hỗ trợ bảo tồn phong tục liên quan chu kỳ đời người từ khi sinh ra-đặt tên-trưởng thành-cưới-dựng nhà-đám ma; bảo tồn lễ cúng bản, lễ cầu mưa, cầu mùa, lễ mừng cơm mới...).

Từ thực tiễn triển khai bảo tồn bản Thái cổ Che Căn, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Điện Biên đánh giá, ngoài việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc Thái đen, kết quả bảo tồn bản Thái cổ Che Căn còn cho thấy hiệu quả khác biệt về kinh tế, đời sống người dân được nâng lên rõ rệt. Hiện nay cả bản Che Căn có 109 gia đình, chỉ hai gia đình còn khó khăn, còn lại đều kinh tế khá giả. Nhờ được đầu tư bảo tồn, phục dựng các nghề truyền thống, người dân bản Che Căn đã hiểu thêm về những nét đặc sắc của các nghề truyền thống mà bao thế hệ cha ông đã dày công sáng tạo, giữ gìn nhưng đã bị mai một hoặc thất truyền bởi biến thiên lịch sử. "Làm nghề, giữ nghề và sống nhờ nghề, rồi đây người dân bản Che Căn sẽ có đời sống khá hơn nhờ nghề truyền thống" - ông Quàng Văn Sơn, Trưởng bản Che Căn tự hào nói.

Từ thành công với mô hình bảo tồn bản Thái cổ Che Căn, mới đây, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Điện Biên đã đề xuất, giai đoạn từ nay đến năm 2025, Ủy ban nhân dân tỉnh Điện Biên tiếp tục quan tâm, bố trí kinh phí bảo tồn ba bản văn hóa truyền thống các dân tộc thiểu số, gồm: bản truyền thống dân tộc Lào ở huyện Điện Biên và huyện Điện Biên Đông; bản truyền thống của dân tộc H’Mông ở huyện Tủa Chùa và bản truyền thống dân tộc Hà Nhì ở huyện biên giới Mường Nhé. Cùng với đó, hỗ trợ xây dựng năm bản tiêu biểu thuộc các dân tộc: Thái huyện Điện Biên và thành phố Điện Biên Phủ; dân tộc H’Mông ở huyện Tủa Chùa; dân tộc Khơ Mú tại huyện Tuần Giáo và bản của dân tộc Hà Nhì ở huyện Mường Nhé. Ngoài nguồn kinh phí đầu tư từ tỉnh, đề nghị các huyện, thị xã phải chủ động lựa chọn hỗ trợ các bản tiêu biểu, chủ động dành nguồn kinh phí hỗ trợ tập huấn, đào tạo nghề cho người dân các bản văn hóa.

Khẳng định, bảo tồn bản văn hóa truyền thống các dân tộc thiểu số ở Điện Biên là hết sức cần thiết, ý nghĩa để giữ gìn bản sắc văn hóa riêng từng dân tộc, ông Lê Thành Đô, Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Điện Biên cho biết: Không phải mới đây mà đã rất nhiều năm Điện Biên luôn xác định, bảo tồn phát triển văn hóa các dân tộc thiểu số là giải pháp quan trọng, toàn diện về chính trị, kinh tế. Bởi vậy, xuyên suốt trong Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII, XIV, Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Điện Biên đều đặt mục tiêu: Bảo tồn, phát huy giá trị bản sắc văn hóa các dân tộc để phát triển du lịch, tiến tới xây dựng nông thôn mới, nâng cao đời sống vật chất tinh thần cho nhân dân, đồng bào các dân tộc tỉnh Điện Biên. Thực hiện mục tiêu này, từ nay đến năm 2025, Điện Biên dự kiến bố trí hơn 116 tỷ đồng bảo tồn, phát triển văn hóa truyền thống các dân tộc trong đó chú trọng địa bàn các dân tộc thiểu số tại khu vực biên giới. Ngoài nội dung bảo tồn bản văn hóa dân tộc thiểu số, hỗ trợ bản văn hóa tiêu biểu, Ủy ban nhân dân tỉnh Điện Biên còn giao ngành văn hóa, Ủy ban nhân dân các huyện, thị xã, thành phố phải tiếp tục khảo sát, nghiên cứu lựa chọn bảo tồn di sản văn hóa các dân tộc Cống, Si La; ưu tiên những dân tộc chưa có di sản văn hóa được bảo tồn, như: Tày, Nùng, Phù Lá, Sán Chỉ; thường xuyên tổ chức truyền dạy dân ca, dân vũ, dân nhạc truyền thống các dân tộc: Thái, H’Mông, Khơ Mú...

Từ nay đến năm 2025, Điện Biên dành hàng trăm tỷ đồng hỗ trợ các cá nhân am hiểu, nắm giữ bí quyết thực hành truyền dạy di sản văn hóa dân tộc và hỗ trợ tập huấn, đào tạo nghề cho người dân các thôn, bản để sau bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc được lưu giữ mãi, đồng thời phục vụ đắc lực cho mục tiêu thúc đẩy ngành du lịch Điện Biên ngày càng phát triển, để Điện Biên trở thành tỉnh trung tâm về kinh tế, văn hóa, du lịch của khu vực Tây Bắc.